SYTUACJA
DRUGA

CO ROBISZ?

Nie inaczej rzecz ma się z kobietami. Choć początki walki o emancypację, która dała im prawa wyborcze czy możliwość studiowania na uniwersytetach, wiążą się z połową XIX wieku, to ruchy feministyczne wciąż muszą walczyć ze swoim negatywnym wizerunkiem społecznym. Kobiety, które decydują się na odgrywanie innej roli niż stereotypowa „gospodyni domowa”, to coraz częstszy obraz, a jednak wciąż zaskoczenie budzi mężczyzna idący „zamiast matki” na urlop rodzicielski. Z płcią, która jest wyłącznie jedną cechą złożonej istoty, jaką jest człowiek – wiąże się nie tylko status społeczny i przypisana rola, ale też przekonanie o odpowiadającej jej emocjonalności, sile fizycznej czy zdolnościach umysłowych.

Stereotypy, którymi się kierujemy, mają przede wszystkim negatywny charakter. Sprawiają, że patrzymy na innych z wyższością. Są iluzją, że nasza wiedza jest wystarczająca, by oceniać drugą osobę. Łatwo im nas przekonać, bo są drogą na skróty, pozwalają szybko odnaleźć się w otaczającym świecie – nie wymagają wysiłku intelektualnego czy emocjonalnego, zgodnie z którymi powinniśmy najpierw kogoś dobrze poznać, zanim wydamy osąd. Sugerują, że życie jest proste – czarne lub białe. Bez żadnych półcieni czy skomplikowanych złożeń. Nie pozostawiają miejsca na wątpliwości, na „zbędne” pytania, które mogłyby podważyć nasz dotychczasowy ogląd sytuacji. Dają poczucie pewności siebie i usypiają naszą czujność. Gdy się zorientujemy, że coś wygląda zupełnie inaczej, niż to sobie wyobrażaliśmy, może się okazać, że jest już za późno…

Stereotypy są rodzajem społecznej stygmatyzacji. Tym bardziej niebezpiecznej, że zazwyczaj nie zdajemy sobie sprawy, iż ich używamy. Wydaje nam się, że ten problem nas nie dotyczy, że to wyłącznie domena innych – gorzej obytych, mniej wykształconych, niewystarczająco wrażliwych na drugiego człowieka. W ten właśnie sposób wpadamy w pułapkę stereotypu. Im łatwiej przychodzi nam ocenianie, tym bardziej pogrążeni jesteśmy w codziennym stosowaniu klisz. Bo przecież rudzi są wredni, homoseksualiści roztrzepani, księża pazerni, a ciemnoskórzy niebezpieczni. Komu z nas choć raz nie przeszło to przez myśl? Kto nigdy nie zaszufladkował człowieka tylko z uwagi na jego wygląd, sposób wysławiania się, płeć, przynależność do danej grupy społecznej czy wykonywany zawód? Dzielimy ludzi na kategorie i szeregujemy ich w wartościujących grupach. W szufladach, z których nie będą mogli się wydostać. Dopóki stereotypy mają charakter zbiorowy, z większą łatwością przychodzi nam ich stosowanie. Pojedynczemu człowiekowi rzadko mówimy prosto w twarz, co o nim sądzimy. Być może podświadomie zdajemy sobie sprawę z braku silnych argumentów, na podstawie których wydajemy oceny.

Dlatego właśnie zwątpienie jest podstawową zasadą filozofii, której uczył nas już Sokrates. Ale nie tylko tej „wielkiej” filozofii uprawianej przez uczonych myślicieli. Także filozofii codziennego życia, odnajdywania się w rzeczywistości i w relacjach z innymi ludźmi. Zwątpienie to zatrzymanie się w pół kroku podczas drogi „na skróty”. Zwątpienie to dostrzeżenie szczeliny pomiędzy wyuczonymi pewnikami. A im bardziej jej się przyglądamy, tym większa się okazuje. Nawet drobna wątpliwość, jeśli za nią podążymy, pozwala na chwilę uciec z pułapki stereotypów i klisz. Pozwala nam zauważyć złożoność świata i zrozumieć, że to, co wydarza się w życiu, wykracza poza nasze uproszczone interpretacje.

Miłosz Markiewicz